Verdwenen Hamsters

For the naturalist, every entrance into a wild environment rekindles an excitement that is childlike in spontaneity, [and] often tinged with apprehension, the way life ought to be lived, all the time.

E.O. Wilson

Een ecoloog is altijd blij als een kind bij elke kennismaking met de natuur maar de pijn en teleurstelling kunnen even groot zijn als iets verdwijnt dat vroeger nog een zekerheid leek. Dat gevoel heb ik nu bij de Europese hamsters (Cricetus cricetus) op het plateau van Leefdaal, hier in de Dijleregio. Tot 2009 konden de Natuurstudiegroep Dijleland en Natuurpunt bij hun inventarisaties op de graanvelden nog burchten aantreffen. Want men moet weten, wilde Hamsters zijn schuwe nachtelijke diertjes ter grootte van een cavia. Ronde oortjes, rosse rug, zwarte buik en een paar witte vlekken, gereed om uitroepen van schattigheid uit te lokken. Helaas is het voor deze soort in Vlaanderen nu echt wel één voor twaalf. Bij een inventarisatie deze zomer onder mijn coördinatie vonden we géén hamsterburchten meer in wat eens het bolwerk was voor de soort. Een treurige vaststelling van het feit dat het beleid weer veel te traag reageert. Nu pas, na vijftien jaar vaststellingen van sterke achteruitgang en nu pas, nadat er slechts twee bolwerken over bleven in Vlaanderen, nu pas begint men soortbeschermingsplannen te maken.

Het is wel zo dat de wilde Hamster het overal in Europa moeilijk heeft. Door moderne landbouwtechnieken die weinig oogst verspillen, door wintergraan dat vroeger geoogst kan worden en door het groter worden van akkers in combinatie met minder groene vluchtstroken, is de winteroverleving van de Hamsters in het gedrang gekomen. Waar er in 2000 nog vier leefgebieden waren in Vlaanderen zijn dat er vandaag nog maar twee. Nu Bertem ook bijna verdwenen is, blijft enkel nog het gebied rond Riemst en Tongeren in Limburg over, aansluitend op de enige populatie van Wallonië. Er moet dringend ingegrepen worden met beheersovereenkomsten om graan te laten staan, met educatie van het publiek om te laten zien wat we missen als de Hamster, een stukje erfgoed van de oude landbouwgebruiken, verdwijnt. Eventueel moet men zelfs aan een kweekprogramma beginnen denken en het gebied intussen herinrichten voor de Hamsters. Liever nu dan morgen.

Deze opmerkelijke en spijtige vaststelling beschreven Roel en ik op Natuurbericht.be van Natuurpunt (klik hier). Dit werd ook door de pers opgepikt. Ik heb een korte uitleg gedaan op de regionale TV-zender ROBTV en ook op de radio werd ik gevraagd om meer uitleg te geven. Het radiobericht dat op Radio2 Vlaams-Brabant verscheen op 10/10/2013 kunt u hier beluisteren: klik. Hopelijk haalt het ook iets uit. Hopelijk is het non-beleid van Schauvlieghe nu eens aan het bijdraaien. Een man mag dromen. Een kleine impressie van de vele inventarisaties op de lemige akkers ...

In parallelle banen liepen de vele vrijwilligers de pas geoogste graanakkers af, op zoek naar gaten in de grond: de hamsterburchten.

En we bleven lopen, op de uitgestrekte stoppels...

... maar helaas werd er niets gevonden. Niet op deze avond, niet op de avonden ervoor ... het begon er erg slecht uit te zien.

De boeren vragen af en toe wat we aan het doen zijn op hun akkers maar reageren steeds vol begrip, ook omdat we enkel op de geoogste velden lopen. Maar de wilde Hamster ? Nog nooit van gehoord ! Educatie is dus echt wel belangrijk.

Onder de zomerse zon liggen de strobalen te drogen.

Ik wil alle vrijwilligers nog eens extra bedanken, zeker omdat ik net in de hamsterperiode een aantal weken verstek moest laten gaan wegens een zware hielontsteking. Maar hun enthousiasme en leergierigheid maakten veel goed ! Jan documenteerde een typisch momentje in zo'n inventarisatie waarbij een gat in de grond gevonden was en dat dan nagekeken werd of het een hamsterburcht was.

Gevonden gaten werden opgemeten en gepeild om te zien of ze doorliepen of niet. Een typische hamsterburcht is meestal een gat of meerdere gaten van zo'n tien centimeter in doorsnede waar een biljartbal in kan passen. De burcht heeft vaak ook een typische architectuur bestaande uit een schuine pijp met een hoopje grond ervoor: de graafpijp, en in een halve meter in de omtrek meestal ook een loodrechte pijp naar beneden: de valpijp, waarin de Hamsters zich effectief laten vallen om aan belagers te ontkomen. Soms kunnen deze valpijpen tot 80 centimeter diep reiken ! Dit was een voorbeeld van een andere situatie met een onregelmatig gat dat 40cm onder de grond stopte zonder andere doorgangen. Dit was dus eerder uitgegraven door een woelmuis of dergelijke. Ook moeilijke zaken zijn uitgeregende gaten van bijvoorbeeld molshopen die de juiste grootte bereiken door het wegspoelen van de grond zoals kan gebeuren bij hevige onweersbuien.

Gelukkig zijn er ook andere dingen te vinden op zo'n groot akkerplateau, zoals deze sporen van een Haas (Lepus europaeus)

En dan valt de schemering weer in op het plateau, de boeren zijn nog hard aan het werk met hun grote machines. En ik ? Ik denk aan de paar Hamsters die nog ergens op onze gronden kunnen leven, denkend aan wat de dag van morgen zou brengen...